در جولای ۲۰۱۱ محمود احمدی نژاد، رئیس جمهور ایران، ژنرال رستم قاسمی از اعضای سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را به عنوان وزیر نفت منصوب کرد تا تعداد اعضای سپاه در کابینه هیجده نفری او به ۱۲ تن برسد. اما به دست گرفتن وزارت نفت توسط سپاه دلالتهای اقتصادی، سیاسی و استراتژیک بیشتری دارد.
احمدی نژاد در فرمانش از قاسمی خواست که در راه خدمت به بندگان خدا و توفیق و تعالی مادی و معنوی ایران قدم بردارد. او اما درباره مشکلاتی که صنعت نفت فرسوده ایران به خاطر تحریمهای بین المللی با آن مواجه است سخنی نگفت. تحریمهایی که محدودیتهای کمرشکن مالی و تکنولوژیک را بر توانایی ایران برای تولید بیشتر در میادین نفت و گاز، خصوصا آن میادینی که با کشورهای همسایه مشترکند، اعمال کرده اند. این مشکلات به احتمال زیاد نه تنها اقتصاد ایران را تحت تاثیر قرار خواهند داد بلکه می توانند تنش بین ایران و همسایگانش را نیر افزایش دهند، همسایگانی که دستان بازی در برداشت هر چه بیشتر از منابع نفت و گاز موجود در امتداد مرزهای ایران دارند.
این مشکلات احتمالا در دوران تصدی رستم قاسمی،که منافع سپاه برایش از منافع دولت ایران ارزشمندتر است، شدت بیشتری خواهند یافت. سپاه پاسداران که به خاطر تحریمها قراردادهای نفتی پرسودی به کف آورده است انگیزه کمی دارد که با عقب نشینی از برنامه جاه طلبانه هسته ایش کشور از زیر بار تحریمهای فلج کننده خارج کند.
رستم قاسمی کیست؟
قاسمی در سال ۱۹۶۴ در قریه سرگاه در استان فارس متولد شد و گفته می شود که لیسانس مهندسی عمران دارد. قاسمی در سال ۱۹۷۹ در جزیره خارک به سپاه پاسداران پیوست و دو سال بعد به عنوان مسئول تدارکات سپاه در استان بوشهر منصوب شد. پس از جنگ ایران و عراق قاسمی به مدیریت فعالیتهای مهندسی سپاه در بوشهر پرداخت. در ۱۹۹۶ رستم قاسمی به فرماندهی قرارگاه دریایی نوح بوشهر منصوب شد.
در سال ۲۰۰۷ قاسمی به عنوان فرمانده قرارگاه خاتم الانبیا، پایگاه اصلی فعالیهای عمرانی و بزرگترین پیمانکار کشور، منصوب شد. خاتم الانبیا در ساخت سد، بزرگراه، لوله های آب، گاز و نفت فعال بوده است. همچون دیگر شرکتهای سپاه، خاتم الانبیا قراردادهای بی رقیب بادآورده ای به دست آورده که ماحصل خروج شرکتهای خارجی از میادین نفت و گاز ایران است. در ماه می ۲۰۱۰، خاتم الانبیا قرارداد توسعه چندین فاز پارس جنوبی را به دست آورد. بنا بر گفته های احمد قلعه بانی، مدیرکل شرکت ملی نفت ایران، در جولای ۲۰۱۱ خاتم الانبیا یک قراراداد ۲۵ میلیارد دلاری با شرکت ملی نفت امضا کرده است. گزارش شده است که مهندسین شرکت خاتم الانبیا در حال ساخت پایگاههای پرتاب موشکهای میان برد در ونزوئلا نیز هستند.
نفوذ فزاینده خاتم الانبیا در اقتصاد ایران و نقش ادعاشده اش در برنامه هسته ای ایران منجر به آن شد که نام رستم قاسمی در لیست تحریمهای آمریکا و اتحادیه اروپا قرار بگیرد.
مهره سپاه پاسداران
نشانه هایی در دست است که انتخاب اصلی محمود احمدی نژاد برای وزارت نفت محمد علی آبادی بود که در ژوئن ۲۰۱۱ به عنوان سرپرست آن وزارتخانه گماشته شده بود. او که سابقه ای در این وزارتخانه نداشت با انتقادهای تند نمایندگان مجلس مواجه شد. حمید رضا کاتوزیان رئیس کمیسیون انرژی مجلس، او را “بدترین انتخاب ممکن” برای وزات نفت خواند.
سپاه پاسداران برای انتخاب رستم قاسمی به شدت لابی کرد. ندای انقلاب یک رسانه نزدیک به سپاه افشا کرد که رستم قاسمی پذیرش وزارت نفت را منوط به اخراج نیروهای نزدیک به جریان انحرافی از این وزارتحانه کرده است. این نشان دهنده این نکته است که رستم قاسمی در واقع به احمدی نژاد تحمیل شد.
با اینکه رستم قاسمی با اکثریت قاطعی، ۲۱۶ رای از ۲۴۶ رای حاضر، انتخاب شد اما او مورد انتقاد کسانی قرار گرفت که نگران نقش فزاینده سپاه در اقتصاد ایران هستند. در جلسه رای اعتماد او علی مطهری مودبانه انتخاب او را مورد اعتراض قرار داد:
“مخالفت با وزارت رستم قاسمی به عنوان وزیر پیشنهادی نفت پیش از آن که مربوط به شخص ایشان باشد به اصل کلی در مورد نظام‌های سیاسی خصوصا نظام جمهوری اسلامی ایران مربوط می‌شود… در واقع شخصیت حقیقی ایشان را از شخصیت حقوقی تفکیک می‌کنم، زیرا ویژگی فردی وی قابل تمجید و ستایش است و از لحاظ اخلاق، ساده‌زیستی و فداکاری در راه انقلاب اسلامی مورد توجه است و در مجموع مانند تمام فرماندهان سپاه شخصیتی دوست‌داشتنی می‌باشد…. اصل کلی مورد تأکید این جانب لزوم پیوند نخوردن سپاه پاسداران انقلاب اسلامی به عنوان یک قدرت نظامی با یک قدرت سیاسی و اقتصادی است. به عبارت دیگر دولتی نشدن سپاه به همان اندازه باید توجه شود که دولتی نشدن روحانیت از طرف امام(ره) و شهید مطهری مورد تأکید قرار گرفته است….. سپاه مظهر وحدت جامعه است، هم‌چنان که روحانیت نیز می‌باشد، سپاه متعلق به همه اقشار جامعه است…. سپاه اکنون درست یا نادرست متهم به تصاحب پروژه‌های عمرانی در رقابت نابرابر با بخش خصوصی است مانند اپراتور سوم؛ لذا با اضافه شدن حوزه عظیم نفت به آن این اتهام رفع نخواهد شد.”
چنین دیدگاههایی البته در اقلیت بودند. رستم قاسمی در دفاع از خودش گفت که خاتم الانبیا جای خالی شرکتهای غربی که صنعت نفت و گاز ایران را بر اثر تحریمهای اقتصادی جامعه جهانی ترک کرده اند، پر کرده است. رئیس مجلس،علی لاریجانی، که انتظار می رود خود را کاندید ریاست جمهوری سال ۲۰۱۳ بکند و نیازمند حمایت سپاه پاسداران است با تمام وجود به دفاع از رستم قاسمی پرداخت:
" بنده خودم این مطلب را در جلسه‌ای با مسئولان مختلف و شرکتهای گوناگون در حضور آقای قاسمی مطرح کردم که آن‌ها تاکید کردند که قرارگاه کار را توزیع می‌کند و رقابتی با بخش خصوصی انجام نمی‌دهد. این بدان معناست که قرارگاه مجال جدیدی برای بخش خصوصی و پیمانکاران ایجاد می‌کند. این موضوع نشان دهنده روحیه رقابتی آقای قاسمی و دلیل موفقیت ایشان در قرارگاه است.”
لاریجانی اضافه کرد:
“مطالبی که مطرح شد مبنی بر اینکه سپاه از طریق قرارگاه خاتم‌الانبیاء وارد سیاست می‌شود که این موضوع خطرناک است، تلقی نادرستی به شمار می‌آید، چون فردی از سپاه پاسداران همچون افراد دیگری که اکنون در کشور در سپاه پاسداران مسئولند، وارد مسئولیت و تصدی وزارت نفت می‌شود.”
کاهش تولید و میادین مشترک
با وجود اینکه تحریمها باعث منصرف شدن جمهوری اسلامی از شتاب بخشیدن به توسعه برنامه هسته ایش نشده اند، اما این تحریمها مشکلات فراوانی برای صنعت نفت پدید آورده اند. دولت آمریکا در گزارشی در اوت ۲۰۱۱ نتیجه گرفته است که شرکتهای خارجی “فعالیتهایشان در صنایع نفت، گاز و پتروشیمی ایران را به شدت کاهش داده اند.”
قاسمی به خوبی از وضعیت وحشتناک صنایع نفت ایران آگاه است. او تصریح کرده است که افزایش تولید در ۲۸ میدان نفت و گاز مشترگ ایران اولویت نخست اوست. بر اساس یک گزارش، نیمی از ذخایر گاز ایران در این میادین مشترک قرار دارند. همسایه های ایران که تحت تحریم نیستند، به سرعت در حال استخراج نفت و گاز در میادین مشترک هستند. در حالی که ایران در پارس جنوبی (بزرگترین میدان گازی جهان) ۲۱۰ میلیون متر مکعب در روز گاز برداشت می کند؛ برداشت قطر از این میدان روزانه حدود ۳۶۰ میلیون متر مکعب است.
ایران در استخراج از منابع نفتی مشترک نیز با مشکلی مشابه مواجه است. عراق روزی ۲۹۵ هزار بشکه در روز از دوازده میدان نفتی مشترک با ایران برداشت می کند در حالیکه میزان استخراج نفت ایران از این میدانها ۱۳۰ هزار بشکه در روز است. در چهار میدان نفتی که ایران با عربستان مشترک است، تهران ۴۲ هزار بشکه در روز برداشت می کند در حالیکه عربستان ده برابر آن به استخراج دست می زند. امارات متحده عربی ۱۳۶ هزار بشکه در روز از میادین مشترک برداشت می کند در حالیکه سهم ایران ۵۶ هزار بشکه است.
رستم قاسمی در مراسم معارفه اش توسعه میادین مشترک را اولویت اصلی خود خواند.
مطابق گفته های یک منبع آگاه در وزارت نفت، افزایش تولید در این میادین مشترک نفت و گاز نیازمند ۶۷ میلیارد دلار سرمایه گذاری است. قاسمی مدعی است که تنها ۵۰ میلیارد دلار مورد نیاز است اما دولت ایران قادر به فراهم کردن هیچ یک از این دو رقم نیست. جذب سرمایه گذاری مستقیم خارجی در صنایع نفت و گاز ایران یا راضی کردن شرکتهای خارجی برای انتقال تکنولوژی مورد نیاز به ایران برای قاسمی اگر غیرممکن نباشد حتما بسیار دشوار خواهد بود. او به چینیها درباره تاخیر و تعلیق بیش از پیش قراردادهایشان اخطار کرده است، او تهدید کرده است که شرکتهای چینی با شرکتهای وابسته به سپاه پاسداران جایگزین خواهند شد. اما تلاشها برای جذب سرمایه گذاری خارجی و تکنولوژی هنوز برای نتیجه بخشیدن نیاز به زمان دارد. تلاشهای وزارت نفت برای انتشار اوراق مشارکت در جذب سرمایه گذاری داخلی در صنایع نفت و گاز ایران بیشتر عملی سمبلیک است تا تلاشی جدی برای گردآوری سرمایه مورد نیاز.
نتیجه گیری
سپاه پاسدارن که تلاشش برای دستیابی به سلاح هسته ای موجب اعمال تحریمها علیه جمهوری اسلامی شده است، خود نیز از تحریمها که رقبای خارجی را حذف کرده است سود می برد. قرارگاه خاتم الانبیا و دیگر شرکتهای سپاه ممکن است نتوانند قراردادهایشان را به انجام برسانند اما تا بدینجا سپاه پاسدارن به هدفش که دستیابی به ذخیره ارزی ایران بوده است رسیده است. وقتی این شیر باز شد دیگر برای رقبای سپاه پاسداران دشوار است که آن را دوباره ببندند.
ایرانیان می بینند که همسایگانشان در حال منفعت بردن به ضرر آنان از میادین مشترک هستند، نزاعها بر سر منابع و خطوط مرزی می تواند به سرعت دامنه دار شود چنانکه یک بار در سال ۱۹۹۹ نیروهای ایرانی به خاطر اختلاف بر سر میدان نفتی مشترک فکه وارد خاک عراق شدند. وقتی که تنشها بر سر میادین مشترک نفت و گاز بالا بگیرد، سپاه پاسدارن ممکن است بخواهد کارت ناسیونالیسم را بازی کند و مردم ایران را حول مخالفت با “عربهایی که در حال بردن نفت” ایرانند بسیج کند.
جمهوری اسلامی باید بفهمد که دوری کردن از تحریمهای بین المللی و انزوای دیپلماتیک مسیری به مراتب قابل قبول تر برای تبدیل شدن به یک قدرت مسئول منطقه ای فراهم می کند تا عرض اندام نظامی فاقد دوراندیشی. زمان برای رهبران غیرنظامی که می خواهند حمایت سیاسی سپاه پاسداران را با عرضه کردن طلای سیاه به آن به دست بیاورند سخت تنگ است. انتصاب قاسمی می تواند بیانگر آن باشد که زمان برای اینکه رهبران غیرنظامی خود را از چنگال سپاه پاسدارن رها کنند به سرآمده است.
توضیح: علی آلفونه محقق مؤسسه امریکن اینترپرایز است.
همان
مشرق نیوز
دانشجو نیوز
همان
همان
ابرار، ۱۶ مارچ، ۱۹ آوریل ۲۰۱۰؛ پول، ۵ ژوئن ۲۰۱
بی بی سی فارسی
جروزلم پست، ۱۷ می ۲۰۱۱
“Alphabetical Listing of Specially Designated Nationals and Blocked Persons,” United States Department of the Treasury, Washington, D.C., accessed Sept. 18, 2011.
RTT News (Williamsville, N.Y.), Aug. 3, 2011.
عصر ایران
فرارو
ندای انقلاب
نفت نیوز
عصر ایران
خبرگزاری مهر
نفت نیوز
همان
“Firms Reported in Open Sources as Having Commercial Activity in Iran’s Oil, Gas, and Petrochemical Sectors,” U.S. Government Accountability Office, Washington, D.C., Aug. 3, 2011.
مهر نیوز
عصر ایران
همان
همان
همان
همان
شانا
خبرگزاری مهر
ایرنا
دیپلماسی ایرانی
کیهان
The Wall Street Journal, Dec. 19, 2009.
خبرگزاری مهر
